Konflikt serologiczny

Co to jest konflikt serologiczny?

O konflikcie serologicznym mówimy w sytuacji, w której organizm matki produkuje przeciwciała zwalczające krwinki płodu. Spowodowane to jest występowaniem tzw. antygenów na krwinkach płodu, nieobecnych na krwinkach matczynych. Matka w wyniku immunizacji (kontaktu z obcym antygenem) rozpoczyna produkcje przeciwciał. Dotyczy to zarówno czynnika Rh (najbardziej popularny) jak i każdego innego układu grupowego krwi (ABO, Kell, Duffny etc.).

Co to jest choroba hemolityczna?

O chorobie hemolitycznej mówimy w sytuacji, w której dochodzi do kontaktu przeciwciał wyprodukowanych w wyniku konfliktu we krwi matki z krwinkami płodu. Choroba dotyczy wyłącznie płodu i jest bezobjawowa u matki.

Jaki są postacie choroby hemolitycznej i jej objawy?

Można wyróżnić trzy postacie kliniczne choroby hemolitycznej noworodków:

• Uogólniony obrzęk płodu – jest to postać najcięższa, charakteryzująca się obrzękiem skóry i tkanki podskórnej, którym mogą towarzyszyć wybroczyny. Postać ta obarczona jest wysokim odsetkiem obumarć wewnątrzmacicznych. Spotykana jest obecnie niezmiernie rzadko - dzięki skutecznej profilaktyce.

• Ciężka żółtaczka hemolityczna – u noworodka już w pierwszej dobie życia po porodzie pojawiają się objawy żółtaczki. Jeżeli nie zostanie podjęte natychmiastowe leczenie, może dojść do przekroczenia granicznego stężenia bilirubiny we krwi i w efekcie - do uszkodzenia mózgu dziecka. Również ta postać choroby występuje niezwykle rzadko.

• Niedokrwistość ciężkiego stopnia (anemia) – postać ta występuje częściej niż wyżej wymienione, ale jest łagodniejszą wersją choroby. Objawy są charakterystyczne dla niedokrwistości. Dziecko jest blade, ma powiększona wątrobę oraz śledzionę. Może wykazywać cechy duszności (ruchy skrzydełek nosa w trakcie oddychania, sapanie, wciąganie przestrzeni międzyżebrowych).

Co ma wpływ na ciężkość przebiegu?

Choroba na ogół nie występuje w trakcie pierwszej ciąży. Natomiast w trakcie porodu pierwszego dziecka dochodzi do przejścia w/w antygenów z krwi płodu do krwi matki i następuje produkcja przeciwciał. Przy kolejnej ciąży przeciwciała są już obecne we krwi matki (w klasie IgG), zatem mogą przechodzić przez łożysko i uszkadzać krwinki płodu.

Przebieg choroby hemolitycznej zależy przede wszystkim od ilości immunoglobulin wytwarzanych przez organizm matki oraz od fazy ciąży, w której dochodzi do przejścia przeciwciał. Im wcześniej uszkodzone zostaną krwinki płodu, tym gorsze jest rokowanie. Natomiast przypadki choroby hemolitycznej rozpoczynające się w zaawansowanej ciąży mają na ogół przebieg zdecydowanie łagodniejszy.

Jak często dochodzi do konfliktu serologicznego?

Kobiety pozostające w okresie ciąży pod opieką lekarską, poddające się regularnym standardowym procedurom i badaniom ginekologicznym nie powinny obawiać się negatywnych skutków konfliktu serologicznego u płodu. Częstość, z jaką dochodzi do występowania niezgodności, jest szacowana obecnie na około 20% - 24%. W co dziesiątej ciąży z niezgodnością dochodzi do rozwoju konfliktu. Stanowi to około 2% wszystkich ciąży.

Rozpoznanie konfliktu serologicznego

Te kobiety, u których nie wykonano oznaczenia grupy krwi, czynnika Rh, ewentualnie poziomu przeciwciał przed ciążą, powinny mieć przeprowadzone tego rodzaju diagnostykę w pierwszym trymestrze ciąży.

U kobiet z grupą krwi Rh– badanie poziomu przeciwciał powtarza się w 28 tygodniu ciąży. Badanie to ma na celu stwierdzenie czy w trakcie ciąży nie doszło do serokonwersji, czyli wytworzenia przeciwciał przez matczyny organizm.

Kobiety, u których stwierdza się występowanie przeciwciał skierowanych przeciwko krwinkom płodu, powinny mieć powtórzone badania w odstępach czterotygodniowych (28, 32, 36) w celu oceny miana (poziomu) przeciwciał. Dodatkowo sugerowane jest przeprowadzanie regularnych badań USG pod kątem ewentualnie pojawiających się u płodu objawów choroby hemolitycznej. Daje to możliwość wczesnego stwierdzenia zmian oraz podjęcia skutecznej interwencji.

W celu rozpoznania choroby u niektórych kobiet przeprowadza się pod kontrolom USG nakłucie żyły pępowinowej i pobranie z niej krwi do badania. Następnie ocenia się materiał pod kątem obecności czynnika Rh oraz przeciwciał matczynych niszczących krwinki płodu.

Leczenie

W leczeniu konfliktu serologicznego dążymy do:

• usunięcia nadmiaru bilirubiny (powstaje w procesie niszczenia erytrocytów);

• usunięcia krążących przeciwciał z krwi płodu (tych, które powstały we krwi matki i przedostały się przez łożysko);

• wyrównania parametrów morfologicznych krwi (hemoglobiny, czerwonych krwinek);

• podania niewrażliwych na działanie matczynych przeciwciał czerwonych krwinek.

Profilaktyka

Profilaktyką objęte są te kobiety, które nosiły płód Rh(+), same nie posiadając czynnika Rh, czyli mając krew Rh(-). Po każdej ciąży podaje się tym mamom immunoglobulinę Anty-D w dawce zależnej od liczby urodzonych dzieci (ciąże pojedyncze, mnogie), od rodzaju porodu (zabiegowy, naturalny) oraz od ewentualnych poronień. Profilaktyka jest skuteczna w blisko 99% przypadków. Wynika z tego, że mamy objęte prawidłową opieką lekarską, nawet w przypadku konfliktu serologicznego, nie powinny obawiać się choroby hemolitycznej u swojego maluszka.